- در سالهای اخیر با تاکیدات مقام معظم رهبری در قالب بند های 1.2.3راهبرد اقتصاد مقاومتی و پیگیری های مجدّانه دولت محترم در وزارت علوم و معاونت علمی-فناوری ریاست جمهوری ما شاهد حرکت های خوبی در جهت توسعه و رشد شرکت های دانش بنیان هستیم. با عنایت به این که اقتصاد دانش بینان یک نظام اقتصادی-اجتماعی با استلزامات و  قواعد مبنایی جهان شمول است به نظر شما ایران چه نوع تعریف بومی از  نظام اقتصادی دانش بنیان می تواند اقتصاد منابع محور ایران را متحول نماید؟

اولین اقدام برای داشتن اقتصاد دانش بنیان جدا شدن و "رها شدن" از اقتصاد نفتی و یا به اصطلاح اقتصاد رانتی است. درآمد نفت باعث شده است دانشگاه، صنعت و مدیریت در کشور ما تحت تاثیر قرار گرفته و ناکارآمد شود. دانشگاهی که تمام فعالیتهای آن اعم از تربیت دانشجو، پایان نامه و رساله های تحقیقاتی و یا حقوق اساتید و پژوهشگران از طریق دولت و با پول نفت تامین شود احساس نیاز نخواهد که به طرف صنعت و تولید برود. صنعت نیز که تحت حمایت شدید دولت است و برای تولید محصولی مانند "پراید" (که هیچ گونه نیازی به علم و تکنولوژی ندارد) انحصاری عمل می کند و متاسفانه کمک های آن چنانی هم از بودجه دولت میگیرد قطعا خود را ملزم به رعایت استاندارد های جهانی خودرو و استفاده از فناوریهای نوی نمی بیند که سراغ دانشگاه و پژوهش و فناوری بیاید.
در سطح مدیریت هم وضع ما تعریف چندانی ندارد. مدیریت در کشور ما یعنی دست یافتن به مالکیت فیزیکی. یعنی نفت، معدن،جامدات و مایعات. در حالی که در اقتصاد دانش بنیان منابع انسانی و دانش و مهارت یعنی ثروت و سرمایه. بنابراین استقرارواقعی اقتصاد دانش بنیان در نتیجه فروریختن اقتصاد نفتی و ساختن اقتصاد مبتنی بر دانش، مهارت و بهره وری محقق می شود.

- یعنی می فرمایید ما نظام اقتصادی دانش بنیان نداریم اما؟!
اما در چند سال اخیر قدم های خوبی برای پیاده سازی اقتصاد دانش بنیان برداشته ایم بستر سازی نهادی و ساختاری کرده ایم که فضای تنفس بیشتر برای اقتصاد دانش بنیان ایجاد شود. در این راستا نقشه جامع علمی کشور و سند ملی راهبرد علم و فناوری کشور جزء اولویت های وزارت علوم قرار گرفته است و مشوق های و معافیت های زیادی را برای شرکت های دانش بنیان در قالب مدیریت پارک های علم و فناوری در نظر گرفته ایم و در تلاش هستیم ساختار، قوانین و مقررات  در جهت بستر سازی برای ایجاد اقتصاد دانش بنیان اصلاح گردد. به هر حال اقتصاد دانش بنیان یا باید با تخریب دفعی ساختار اقتصاد مریض و رانتی ایران انجام بشود که با توجه به شرایط سیاسی،اجتماعی و بین المللی در حال حاضر امکان پذیر نیست و یا به صورت تدریجی و گام به گام.

- در قالب شبکه نو آوری ملی، دولت به عنوان مدیر ارشد این شبکه، چه سیاست کلانی را برای مشخص کردن اولویت های توسعه اقتصادی فناورانه کشور در دست اقدام دارد؟ آیا این الویت ها منطبق با نیازهای راهبردی، ظرفیت های مناطق مختلف کشور است؟

در حال حاضر کشور ما در شرایط تحریم قرار دارد. قبل از تحریم اولویت های تحقیقاتی و فناورانه در کشور به سه حوزه هسته ای، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی محدود بود اما در حال حاضر اولویت های ما تامین نیازهای فنی-تکنولوژیک صنایع داخلی است و همچنین تامین نیاز کشور به داروهایی که قبلا از خارج وارد می شد. اتفاقا قبلا از این مصاحبه  پارک و علم و فناوری استان میزبان یازدهمین جلسه کمیته علمی مشترک با شرکت مس سونگون بود. آنها در این همکاری پارک علم و فناوری استان از طریق شبکه شرکت های دانش بنیان خود نیاز های فناورانه و تجهیزاتی را که شرکت مس از خارج وارد می کند را تامین خواهد کرد.

- به نظر شما مناطق آزاد با داشتن موقعیت های منحصر به فرد ژئوپلتیک، ظرفیت های خاص اقتصادی در حوزه صنعت، کشاورزی، تجارت و توریسم، در دسترس بودن شبکه ارتباطی درونی –بیرونی و آزادی نسبی از لحاظ قوانین اقتصادی  چه جایگاهی در ایجاد نظام اقتصادی دانش بنیان ملی دارند؟

مناطق آزاد با ظرفیت های قانونی و زیرساخت های سرمایه گذاری خودشان می توانند در ارتباط با ایجاد شرکت های دانش بنیان مشترک با کشورهای خارجی بهترین نقش را داشته باشند. چون اگر ما بخواهیم پروژه های مشترکی با شرکت های دانش بنیان خارجی تعریف کنیم و آنها را به به سرزمین اصلی دعوت کنیم به دلیل بروکراسی سنگین و قوانین دست و پاگیر فراوان عملا آنها را گرفتار خواهیم کرد. اما مناطق آزاد به دلیل سهل بودن قوانین و چابک بودن نظام اداری می توانند بهترین جایگاه همکاری های مشترک فناورانه با شرکت های دانش بنیان خارجی باشند.
ما امروز نمی توانیم نفت بفروشیم این یک فرصت بی نظیر برای حرکت اقتصاد ما در مسیر درست است. سال گذشته میزان صادرات شرکتهای دانش بنیان ما 250 میلیون دلار و میزان فروش داخلی کشور هم بیش از 6000 میلیارد تومان گزارش شده است امسال یعنی در آمار سال 1398 قطعا این رقم ها افزایش قابل توجهی خواهد داشت. خوشبختانه دولت نیز با افزایش 73 درصدی بودجه پارک های علمی-فناوری در سال 1399نشان داد که گسترش فعالیتهای دانش بنیان را راهکار برون رفت از شرایط جنگ اقتصادی فعلی می داند.
قیمت دلار هم یک فرصت دیگری برای افزایش رقابت پذیری محصولات تولیدی شرکت های دانش بنیان ما بوده است و به آنها این امکان را داده است که در رقابت قیمتی با کالاهای چینی دست بالاتر را داشته باشند. البته کیفیت کالای تولیدی شرکت های دانش بنیان ما در برخی موارد حتی قابل رقابت با محصولات اروپایی است اما واردات کالاهای خارجی بخصوص چینی با دلار ارزان عملا فرصت رشد را از شرکت های داخلی می گرفت. پس هر بخشی از کشور که از افزایش قیمت دلار متضرر شده باشد اقتصاد دانش بنیان و شرکت های دانش بنیان از این تحول اقتصاد ی بهره برده است.

- به نظر شما مسیر رشد شرکت های دانش بنیان برای بعد از تحریم ها و نوسانات ارزی هم قابل پیش بینی است؟

در این ارتباط واقعا نگران هستیم. اگر احیانا بعد از گذشت شرایط تحریم ما به رویه قبل از تحریم بازگردیم و بخواهیم به پول نفت تکیه کنیم و شرکت های فناورانه خود را که تازه پا گرفته اند فراموش کنیم این بار با تعطیلی شرکت های دانش بنیان و مهاجرت آنها از کشور مواجه خواهیم شد که اثرات سوء آن به مراتب بیشتر از مهاجرت نخبگان خواهد بود.

- آیا مناطق آزاد می توانند با داشتن استقلال نسبی قانونی در حوزه اقتصاد خرده نظام اقتصادی منحصر به فرد خود را طراحی و اجرا نمایند؟ همچنین این خرده نظام باید در راستای توسعه بازار های صادراتی می تواند شکل بگیرد یا جایگزینی واردات محصولات خاص در شرایط تحریم؟

بله می توانند چون همانطور که می گویید از استقلال نسبی در ساختار اداری و قوانین برخودار هستند و این خیلی مهم است. اما این که اولویت این خرده نظام بازار داخل باشند یا بازار کشورهای هدف و همسایه مناطق آزاد، نظر ما این است که پارک های علم و فناوری متولی تولید و توسعه فناوری باشد و مناطق آزاد شرایط مناسب را برای تولید و صادرات محصولات فناوری و دانش بنیان فراهم نمایند. 

- از نظر شما کدام یک از مناطق آزاد ایران در بحث اقتصاد دانش بنیان پیشرو بوده اند؟

100 درصد منطقه آزاد ارس. ارس امروز در موضوع حمایت از شرکت های دانش بنیان الگوی موفقی برای سایر مناطق آزاد است. ما با همکاری ویژه  منطقه آزاد ارس کارهای چند جانبه ای برای حمایت از شرکت های دانش بنیان انجام داده ایم و ارس در حال تبدیل شدن به هاب بزرگ تولید و محصولات دانش بنیان است.
در منطقه آزاد ارس صندوق پژوهش و فناوری با سرمایه اولیه 30 میلیارد ریالی تشکیل شده است و متعاقب آن 90 میلیارد ریال هم خط اعتباری از طرف صندوق نوآوری وشکوفایی و 10 میلیارد ریال هم از طرفمعاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به این صندوق برای حمایت از شرکتهای فناور و دانش بنیان تزریق شده است. در کنار صندوق پژوهش و فناوری،راه اندازی مرکز رشد واحدهای فناور ارس و برنامه ریزی برای ایجادشهرک فناوری 50 هکتاری منطقه آزاد ارس را پیشرو توسعه اقتصاد دانش بنیان در میان مناطق آزاد ایران کرده است.

- یکی از مباحث موجود در شکل گیری اقتصاد دانش بنیان، بحث سرریز تکنولوژی از تجارت خارجی است در این ارتباط مناطق آزاد چگونه می توانند مبدا واردات تکنولوژی و بومی سازی آن برای اقتصاد کشور باشند؟

مناطق آزاد همانطور که در پاسخ به سوالات قبلی عنوان کردم بهترین بستر برای رشد و توسعه شرکت های فناور خارجی و چند ملیتی هستند. اما قبل از آن در کشور ما به صورت کلی لازم است که رویه صدور مجوز فعالیت های اقتصادیاصلاح شود. در ایران برای ایجاد یک مجتمع تولیدی 40 مورد مجوز و تاییده باید تهیه کنی، برای واردات 4 تا و برای قاچاق هم هیچی. این رویه باید اصلاح شود یعنی برای تولید 4 مجوز، برای واردات 40 تا و قاچاق هم متوقف بشه. 
مابایدنظام تجارت خارجی خودمان را نیزبه صورت جدی اصلاح کنیم و ساختاری را که اجازه می دهد پراید بدون هیچ گونه ما به ازای فناورانه با تنفس مصنوعی دولت تولید شود اصلاح کنیم و اجازه بدهیم شرکت های تولیدی برای پایداری در بازار رقابت به طرف علم، فناوری و بهره وری حداکثری بشتابند نه رانت های تجاری و مالی.

با تشکر از وقت که دادید و توضیحاتی خوبی که ارائه کردید در پایان مصاحبه نکته نظر دیگری اگر هست بفرمایید.

من تشکر می کنم از آقای مهندس نریمان رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس و همکاران سخت کوش و حرفه ای ایشان، که همکاری های بی نظیری را با پارک علم و فناوری استان داشتند تا بتوانیم در ارس گام خوبی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان برداریم. انشالله در ادامه هم حمایتهای ایشان تا تحقق آرمان هاب ارس و شهرک فناوری تدام داشته باشد.